Πώς θα εφαρμοστούν οι ενιαίοι κανόνες για τις συντάξεις αναπηρίας – το νέο πλαίσιο
Του Δημήτρη Κατσαγάνη
Πράσινο φως για την εφαρμογή των νέων ενιαίων κανόνων για τις συντάξεις αναπηρίας άναψε με την έκδοση της εφαρμοστικής εγκυκλίου από τον e- ΕΦΚΑ.
Σύμφωνα με αυτήν και το νέο νόμο που είναι σε ισχύ από τις 25 Νοεμβρίου 2022, καθορίζονται ενιαίες προϋποθέσεις για τη χορήγηση σύνταξης λόγω αναπηρίας από κοινή νόσο.
Μάλιστα η νέα διάταξη καταργεί κάθε αντίθετη διάταξη που αφορά στους φορείς που έχουν ενταχθεί στον e – ΕΦΚΑ και προβλέπει διαφορετικές προϋποθέσεις για τη χορήγηση σύνταξης λόγω αναπηρίας από κοινή νόσο.
Αιτήσεις συνταξιοδότησης για κύρια σύνταξη λόγω αναπηρίας από κοινή νόσο, οι οποίες είναι εκκρεμείς κατά την 25η Νοεμβρίου 2022 κρίνονται σύμφωνα με το νόμο Κατρούγκαλου (ν. 4387/2016). Έτσι, προκειμένου οι εκκρεμείς κατά την 25/11/2022 αιτήσεις κύριας σύνταξης λόγω αναπηρίας από κοινή νόσο να κριθούν σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου Κατρούγκαλου, θα πρέπει να αναμένετε αφενός τη γνωστοποίηση της εγκυκλίου του Υπουργείου Εργασίας και αφετέρου ειδοποίηση μέσω του μηχανογραφικού συστήματος ότι μπορούν να διεκπεραιωθούν κατ’ εφαρμογή των εν λόγω διατάξεων.
Πιο αναλυτικά, η νέα διάταξη προβλέπει τα ακόλουθα:
* Οι ασφαλισμένοι του e-Ε.Φ.Κ.Α. δικαιούνται κύρια σύνταξη λόγω αναπηρίας από κοινή νόσο για όσο χρονικό διάστημα πιστοποιούνται, ως άτομα με αναπηρία με ποσοστό αναπηρίας τουλάχιστον 50%, στο οποίο περιλαμβάνεται και η τυχόν προσαύξηση, εφόσον έχουν διακόψει με οποιονδήποτε τρόπο την υπακτέα στην ασφάλιση εργασία, απασχόληση ή ιδιότητά τους και έχουν πραγματοποιήσει σε κλάδο κύριας ασφάλισης:
– τουλάχιστον 15 έτη ή 4.500 ημέρες ασφάλισης, ή
– τουλάχιστον 5 έτη ή 1.500 ημέρες ασφάλισης, εκ των οποίων τουλάχιστον 2 έτη ή 600 ημέρες ασφάλισης εντός των τελευταίων 5 ετών πριν από την ημερομηνία έναρξης της αναπηρίας ή πριν από το έτος έναρξης της αναπηρίας. Αν κατά τη διάρκεια των 5 αυτών ετών ο ασφαλισμένος έχει επιδοτηθεί για ασθένεια ή ανεργία ή έχει συνταξιοδοτηθεί, η περίοδος των 5 ετών επεκτείνεται για ίσο χρόνο με αυτόν της επιδότησης ή συνταξιοδότησης, ή
-τουλάχιστον 1 έτος ή 300 ημέρες ασφάλισης και δεν έχει συμπληρώσει το 21ο έτος της ηλικίας. Οι ανωτέρω 300 ημέρες ασφάλισης αυξάνονται προοδευτικά σε 1.500 ημέρες ασφάλισης με την προσθήκη 120 ημερών ασφάλισης για κάθε έτος ηλικίας πέραν του 21ου μέχρι τη συμπλήρωση του 31ου.
* Το ποσοστό αναπηρίας με βάση ιατρικά κριτήρια (ποσοστό ιατρικής αναπηρίας) και η επίδραση της αναπηρίας στην καθολική ικανότητα για άσκηση του συνήθους ή παρεμφερούς επαγγέλματος ή την ανάκτηση της ικανότητας αυτής (ποσοστό ασφαλιστικής αναπηρίας) προσδιορίζονται αποκλειστικά από το Κέντρο Πιστοποίησης Αναπηρίας (Κ.ΕΠ.Α.).
Το ποσοστό ασφαλιστικής αναπηρίας που έχει προσδιοριστεί από το Κ.ΕΠ.Α. δύναται να προσαυξηθεί και λόγω κοινωνικών κριτηρίων ή κριτηρίων αγοράς εργασίας, κατά τον προσδιορισμό της βαθμίδας αναπηρίας από το αρμόδιο ασφαλιστικό όργανο, σύμφωνα με ορισμένες περιπτώσεις του νόμου 1846/1951, περί του καθορισμού των βαθμίδων αναπηρίας σε βαριά ανάπηρους, ανάπηρους και μερικά ανάπηρους, αντίστοιχα. Για τους παλαιούς ασφαλισμένους το συνολικό ποσοστό ασφαλιστικής αναπηρίας δεν μπορεί να ξεπερνά τις 17 αυτοτελείς ποσοστιαίες μονάδες επί του ποσοστού που προσδιορίζεται με βάση τα ιατρικά κριτήρια. Για τους νέους ασφαλισμένους το συνολικό ποσοστό ασφαλιστικής αναπηρίας δεν δύναται να ξεπερνά τις 15 ποσοστιαίες μονάδες επί του ποσοστού που προσδιορίζεται με βάση τα ιατρικά κριτήρια.
* Το δικαίωμα σε σύνταξη λόγω αναπηρίας από κοινή νόσο αρχίζει από την ημέρα υποβολής της αίτησης συνταξιοδότησης, εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις συνταξιοδότησης, εκτός εάν η αρμόδια υγειονομική επιτροπή του ΚΕ.Π.Α., που πιστοποιεί το ποσοστό ασφαλιστικής αναπηρίας του ασφαλισμένου, ορίσει ότι η ισχύς της πιστοποίησης αναπηρίας εκκινεί σε μεταγενέστερο χρονικό σημείο. Σε αυτή την περίπτωση το δικαίωμα σε σύνταξη του πρώτου εδαφίου αρχίζει από την ημερομηνία ισχύος της πιστοποίησης αναπηρίας.
* Η σύνταξη λόγω αναπηρίας από κοινή νόσο καταβάλλεται για όσο χρονικό διάστημα ισχύει η πιστοποίηση της αρμόδιας υγειονομικής επιτροπής του ΚΕ.Π.Α.. Αν υποβληθεί νέα αίτηση για πιστοποίηση αναπηρίας, πριν από τη λήξη ισχύος της πιστοποίησης, από ασφαλισμένο που είχε πιστοποιηθεί με ποσοστό αναπηρίας ανώτερο του 67%, η σύνταξη εξακολουθεί να καταβάλλεται στον ασφαλισμένο και μετά τη λήξη ισχύος της πιστοποίησης και μέχρι την έκδοση πιστοποίησης επί της νέας αίτησής του και πάντως για χρονικό διάστημα που δεν υπερβαίνει τους 6 μήνες από τη λήξη της ισχύος της προηγούμενης πιστοποίησης.
Αν με την πιστοποίηση αναπηρίας, η οποία εκδίδεται επί της αίτησης του δευτέρου εδαφίου, πιστοποιείται μικρότερο ποσοστό αναπηρίας από το προηγούμενο και, εξ αυτού του λόγου, η σύνταξη αναπηρίας που δικαιούται ο ασφαλισμένος είναι μικρότερη από αυτήν που έλαβε στο χρονικό διάστημα μετά από τη λήξη ισχύος της προηγούμενης πιστοποίησης της αναπηρίας του, το πλεονάζον αχρεωστήτως καταβληθέν ποσό της σύνταξης εισπράττεται άτοκα, δια συμψηφισμού, που διενεργείται με μηνιαία παρακράτηση επί των συνταξιοδοτικών παροχών που λαμβάνει εφεξής ο ασφαλισμένος. Η παρακράτηση του προηγούμενου εδαφίου δεν μπορεί να υπερβεί το 20% των παροχών που λαμβάνει ο ασφαλισμένος σε μηνιαία βάση.
Αν ο ασφαλισμένος δεν δικαιούται σύνταξη λόγω αναπηρίας από κοινή νόσο βάσει του ποσοστού αναπηρίας που πιστοποιείται κατόπιν της νέας αίτησής του, κατ’ εφαρμογή του δευτέρου εδαφίου, η σύνταξη, την οποία έλαβε μετά από τη λήξη ισχύος της προηγούμενης πιστοποίησης της αναπηρίας του, αναζητείται ως αχρεωστήτως καταβληθείσα, σύμφωνα με τον Κώδικα Εισπράξεως Δημοσίων Εσόδων. Η παρούσα εφαρμόζεται για όλα τα επιδόματα και τις συντάξεις που χορηγούνται με αιτία την αναπηρία από κοινή νόσο από τον Ηλεκτρονικό Εθνικό Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης (e-Ε.Φ.Κ.Α.) και τον Οργανισμό Προνοιακών Επιδομάτων και Κοινωνικής Αλληλεγγύης.
* Το αρμόδιο όργανο του e-Ε.Φ.Κ.Α. δύναται να ελέγχει αυτεπαγγέλτως ανά πάσα στιγμή τη συνδρομή των προϋποθέσεων για σύνταξη λόγω αναπηρίας από κοινή νόσο για κάθε ασφαλισμένο και να ζητεί επανεξέταση του ασφαλισμένου από την αρμόδια υγειονομική επιτροπή του ΚΕ.Π.Α..
Το δικαίωμα σε σύνταξη λόγω αναπηρίας από κοινή νόσο παύει:
-την επομένη της λήξης της ισχύος της πιστοποίησης, βάσει της οποίας πιστοποιήθηκε η αναπηρία του δικαιούχου, αν αυτή δεν παρατάθηκε ή δεν εκδόθηκε νέα πιστοποίηση, βάσει της οποίας πιστοποιείται το ελάχιστο ποσοστό αναπηρίας που αποτελεί προϋπόθεση για τη χορήγηση της σύνταξης λόγω αναπηρίας, ή
-αν διαπιστωθεί, βάσει νεότερης πιστοποίησης, ότι το ποσοστό αναπηρίας του δικαιούχου είναι μικρότερο από το ελάχιστο ποσοστό αναπηρίας που αποτελεί προϋπόθεση για τη χορήγηση της καταβαλλόμενης σύνταξης λόγω αναπηρίας.
Η αναπηρία πρέπει να είναι μεταγενέστερη της πρώτης υπαγωγής στην ασφάλιση. Αν ο ασφαλισμένος είχε αναπηρία πριν από την υπαγωγή του στην ασφάλιση (“προϋπάρχουσα αναπηρία”), θεωρείται άτομο με αναπηρία, εφόσον η αναπηρία του επιδεινώθηκε μετά την ασφάλισή του και η μεταγενέστερη της υπαγωγής στην ασφάλιση αναπηρία (“ποσοστό επιδείνωσης”) φτάνει τουλάχιστον το 40% της αναπηρίας βάσει της οποίας ζητεί τη χορήγηση σύνταξης.
Από την έναρξη ισχύος του παρόντος καταργείται κάθε αντίθετη διάταξη που αφορά στους φορείς που έχουν ενταχθεί στον e-Ε.Φ.Κ.Α., και προβλέπει διαφορετικές προϋποθέσεις για τη χορήγηση σύνταξης λόγω αναπηρίας από κοινή νόσο.
Ειδικώς για τους ασφαλισμένους του πρώην Οργανισμού Γεωργικών Ασφαλίσεων (π. Ο.Γ.Α.) και μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2023 συνεχίζουν να έχουν εφαρμογή οι προϋποθέσεις χορήγησης σύνταξης λόγω αναπηρίας του π. Ο.Γ.Α, όπως ισχύουν κατά την 25η Νοεμβρίου 2022.
Μετά από την 1η.1.2024 οι προϋποθέσεις χορήγησης σύνταξης λόγω αναπηρίας από κοινή νόσο του νόμου Κατρούγκαλου (σ.σ. 4387/2016), ισχύουν και για τους ασφαλισμένους του π. Ο.Γ.Α.. Ειδικά για το χρονικό διάστημα από 1ης Ιανουαρίου 2024 μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2024 το ελάχιστο ποσοστό αναπηρίας που απαιτείται για να δικαιούνται σύνταξη ανέρχεται σε 59%.
Αιτήσεις συνταξιοδότησης για κύρια σύνταξη λόγω αναπηρίας από κοινή νόσο, οι οποίες είναι εκκρεμείς κατά την έναρξη ισχύος του παρόντος κρίνονται σύμφωνα με το νόμο 4387/2016.